Ο πατέρας, ο ρόλος του και η επίδρασή του στο παιδί *Mερος 2ο*

Η Επίδραση της Συμμετοχής του Πατέρα στην Ανάπτυξη των Παιδιών

            Η δομή της σύγχρονης οικογένειας φαίνεται να αλλάζει και να δέχεται επιρροές από διαφορετικές συνθήκες και θέσεις. Το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της εκάστοτε οικογένειας χρειάζεται να είναι το παιδί και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει (Βενιοπούλου, 1983), καθώς αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες επιρροής στην ανάπτυξή του, με τις πρώιμες εμπειρίες που θα αποκτήσει να επηρεάζουν την υπόλοιπη παιδική, εφηβική και τελικά, ενήλικη ζωή του. Ο πατρικός ρόλος, όπως και οι υπόλοιποι στην οικογένεια, εξελίσσονται και αλλάζουν ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκονται τα παιδιά, όμως οι δεσμοί που δημιουργούνται ανάμεσα στα μέλη παραμένουν σταθερά υψίστης σημασίας και αναγκαίοι για την σωστή ανάπτυξη των παιδιών (Γιώτσα, 2015).

Η θετική προκοινωνική συμπεριφορά των νηπίων αποτελεί ένα σημαντικό προβλεπτικό παράγοντα για την ανάπτυξη του παιδιού (Mikolajewski et al., 2014). Ο ρόλος της είναι διττός, καθώς διαμέσου αυτής μπορεί να βοηθήσει στην ρύθμιση των συναισθημάτων με έμφαση στην ενσυναίσθηση, αλλά και ενισχύει τις θετικές σχέσεις με τους συνομηλίκους, μειώνοντας τις πιθανότητες εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς (Tur-Porcar et al., 2018). Σύμφωνα με τους Ferreira et al. (2016), οι σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στον πατέρα και το παιδί δύναται να επηρεάσουν τη θετική προκοινωνική συμπεριφορά μέσω του δεσμού που αναπτύσσεται στο δυαδικό αυτό σχήμα. Οι σχέσεις ασφάλειας και φροντίδας εγκαθιστούν στον ψυχισμό του παιδιού ένα καταφύγιο ασφάλειας και αυτοπεποίθησης για τις μελλοντικές σχέσεις που θα δημιουργηθούν.

            Ο συμμετοχικός πατέρας έχει κληθεί να αποτελέσει ένα υγιές κοινωνικό πρότυπο για τα παιδιά του, ξεκινώντας από μικρή ηλικία. Εφόσον οι αλλαγές υφίστανται σε κοινωνικό επίπεδο, απαιτείται και αναπροσαρμογή της μιμητικής προώθησης του ρόλου αυτού προς τις νέες γενιές, ώστε να εξασφαλιστεί η κατάλληλη συναισθηματική ευημερία των παιδιών και η προετοιμασία τους ώστε να περνούν με επιτυχία κάθε αναπτυξιακό στάδιο. Η Smitt (2004, 105, 106) μελέτησε την ενεργή συμμετοχή του πατέρα στην ανάπτυξη του παιδιού και διαπίστωσε πως η συνεχής προσπάθειά του να ενδυναμώσει τον ρόλο του, η αγάπη και η δική του αυτοδιαχείριση των συναισθημάτων του έχουν άμεση επιρροή στη συναισθηματική ρύθμιση που απαιτείται από τα παιδιά κατά την ανάπτυξη των αντίστοιχων δεξιοτήτων. Παράλληλα, τονίζει πως η αλλαγή του ρόλου αυτού από τυπική φροντιστική σε συναισθηματική υποστήριξη, αλληλεπίδραση και αγάπη, ενισχύει την ομαλή μετάβαση των νηπίων και παιδιών από την εκάστοτε αναπτυξιακή κρίση όπου βρίσκονται, κατά τον Erikson (Smitt, 2004).

            Επιπρόσθετα, η οικεία σχέση που επιδιώκει να δημιουργήσει ο πατέρας με το παιδί καταφέρνει να εξισορροπήσει οποιαδήποτε προβλήματα συμπεριφοράς μπορεί να προκύψουν κατά τη σχολική ηλικία (Amato & Rivera, 1999). Γεγονός που αποδεικνύεται και από την έρευνα των Culp et al. (2000) κατά την οποία σχετίζει την θετική αυτοεικόνα των παιδιών με την θερμή φροντίδα του πατρικού ρόλου. Ακόμη, είναι γνωστό από τον Viry πως “τα παιδιά των οποίων οι πατέρες ζουν πιο κοντά παρουσιάζουν λιγότερα προβλήματα στη συμπεριφορά και είναι πιο δημοφιλή από τα παιδιά των οποίων οι πατέρες ζουν μακριά” (2014 στο Ελψε, 2020). H γνώση που υπάρχει από έρευνες για την κακή σχέση των κοριτσιών με τους πατέρες τους μετά το διαζύγιο, φανερώνουν τη σπουδαιότητα της σχέσης και τη θετική επίδραση αυτής στην ανάπτυξή τους.  Πιο συγκεριμένα “τα κορίτσια αυτά, ως έφηβες εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν πρόωρες σεξουαλικές σχέσεις, υψηλά ποσοστά ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και μωρά εκτός γάμου, σε σχέση με τα κορίτσια που διατηρούν στενές σχέσεις με τους πατέρες τους (Nielsen, 2011 στο Ελψε, 2020). 

Η εξέταση της επιρροής του πατέρα στην ανάπτυξη του παιδιού αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα του ρόλου αυτού και τους διαφορετικούς παράγοντες που χρειάζεται να λάβουμε υπόψη. Αξιοσημείωτη είναι η διαχρονική έρευνα των Choi et al. (2021), κατά την οποία μελέτησαν τις επιπτώσεις της ποσοτικής εμπλοκής του πατέρα στην ανατροφή των υιών κατά την παιδική ηλικία. Σύμφωνα με αυτήν, εντοπίστηκε άμεση συσχέτιση της αυξημένης πατρικής συμμετοχής με τα επίπεδα κορτιζόλης μετά από 30 χρόνια, κατά την ενήλικη ζωή των παιδιών αυτών (Choi et al. 2021), γεγονός που επιβεβαιώνει τις παραπάνω βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με την επιρροή του πατρικού ρόλου στην ρύθμιση των συναισθημάτων των παιδιών.

            Η θερμή αλληλεπίδραση του πατέρα με το παιδί δομεί μια σημαντική βάση κατά τα πρώτα χρόνια, όπου μέσω παιχνιδιού, τραγουδιού και ανάγνωσης παραμυθιού καταφέρνει να ενθαρρύνει την γνωστική ανάπτυξη του. Οι Pancsofar and Vernon-Feagans (2010) μελέτησαν την γλωσσική συνεισφορά των πατέρων με τα βρέφη τους, ηλικίας έξι μηνών, μέσω της αφήγησης ιστοριών και παραμυθιών. Οι συσχετίσεις έδειξαν ότι η αλληλεπίδραση που βασίζεται σε δραστηριότητες εγγραμματισμού ενισχύει την γνωστική ανάπτυξη των παιδιών και πιο συγκεκριμένα την ανάπτυξη του λεξιλογίου και την έκφραση τους κατά την ηλικία των 36 μηνών. Επιπρόσθετα, η έρευνα των Salo et al. (2015) μελέτησε πατέρες χαμηλού εισοδήματος οι οποίοι συμμετείχαν σε δραστηριότητες ανάγνωσης παραμυθιού και συζήτησης με τα παιδιά και τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις παλαιότερες μελέτες, αποδεικνύοντας ότι η αλληλεπίδραση αυτή αποτελεί έναν προβλεπτικό παράγοντα για τις δεξιότητες ανάγνωσης και έκφρασης προφορικού λόγου.

Λέξεις Κλειδιά

πατρική εμπλοκή, ρόλος πατέρα, πατέρας, πατρότητα, επίδραση πατέρα στην ανάπτυξη, κοινωνικές προσδοκίες για πατέρα, αλληλεπίδραση πατέρα-παιδιού, συναισθηματική εμπλοκή πατέρα, εξέλιξη πατρικού ρόλου,

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Adamsons, K. L. (2009). Intimate Fatherhood: A Sociological Analysis by Esther Dermott. Journal of Marriage and Family, 71(4), 1102-1104. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2009.00656.x

Amato, P. R., & Rivera, F. (1999). Paternal involvement and children’s behavior problems. Journal of Marriage and Family, 61(2), 375. https://doi.org/10.2307/353755 

Afrooz, G. A., Asgharpour, H., & Kashani, F. L. (2021). The Father’s Role in Parenting: a Comparison of Different Cultures and Psychological Perspectives. DOAJ (DOAJ: Directory of Open Access Journals). https://doi.org/10.22037/mhj.v6i1.36795

Βενιοπούλου, Κ. (1983). Η ίση συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών. The Greek Review of Social Research, 49, 88–100. https://doi.org/10.12681/grsr.182

Bigner, J. J., & Gerhardt C. (2020). Σχέσεις γονέα-παιδιού: Εισαγωγή στη γονικότητα. Πεδίο

Γιώτσα Ά. (2015). Δομή και λειτουργία της ελληνικής οικογένειας: Ομοιότητες και διαφορές με τη μορφή της οικογένειας σε άλλες χώρες. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 3, 25–41. https://doi.org/10.12681/jret.962

Cabrera, N. Tamis-LeMonda, C. Bradley, R. Hofferth, S. Lamb, M. (2000). Fatherhood in the Twenty‐First Century. Child Development.          71(1), 127 - 136 DOI:10.1111/1467-8624.00126

Cabrera, N. J., Volling, B. L., & Barr, R. (2018). Fathers are parents, too! Widening the lens on parenlng for children's development. Child Development Perspec3ves, 12(3), 152-157

Choi, J., Kim, H. K., Capaldi, D. M., & Snodgrass, J. J. (2021). Long‐term effects of father involvement in childhood on their son’s physiological stress regulation system in adulthood. Developmental Psychobiology, 63(6). https://doi.org/10.1002/dev.22152

Culp, R. E., Schadle, S., Robinson, L., & Culp, A. M. (2000). Relationships among paternal involvement and young children’s Perceived Self-Competence and behavioral

problems. Journal of Child and Family Studies, 9(1), 27–38.

https://doi.org/10.1023/a:1009455514587

ΕΛΨΕ (2020). Διαζύγιο και συν-επιμέλεια παιδιών: κείμενο του κλάδου Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχολογίας της Υγείας. Ανακτήθηκε στις 30/11/2024 από https://elpse.com/anakoinwsh-elpse-mme-kai-stigmatismos-2/

Ferreira, T., Cadima, J., Matias, M., Vieira, J. M., Leal, T., & Matos, P. M. (2016). Preschool children’s prosocial behavior: the role of Mother–Child, Father–Child and Teacher–Child relationships. Journal of Child and Family Studies, 25(6), 1829–1839. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0369-x

Κορώσης Κ. (2022). Κριτική αναθεώρηση του πατρικού ρόλου. Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 1(2). https://doi.org/10.26253/heal.uth.ojs.sst.1990.888

Lamb, M. E. (2000). The History of Research on Father Involvement. Marriage & Family Review, 29(2), 23-42. https://doi.org/10.1300/J002v29n02_03

Lamb, M. E. & Tamis-LeMonda, C. S. (2004). The Role of the Father: An Introduction.

Developmental Psychology. 40(1), 76-84 https://www.researchgate.net/publication/

LaRossa, R. (1988). Fatherhood and Social Change. Family Relations, 37(4), 451-457.

https://www.jstor.org/stable/584119 

Mikolajewski, A. J., Chavarria, J., Moltisanti, A., Hart, S. A., & Taylor, J. (2014). Examining the factor structure and etiology of prosociality. Psychological Assessment, 26(4), 1259–1267.

Pancsofar, N., & Vernon-Feagans, L. (2010). Fathers’ early contributions to children’s language development in families from low-income rural communities. Early Childhood Research Quarterly, 25(4), 450–463. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2010.02.00

Salo, V. C., Rowe, M. L., Leech, K. A., & Cabrera, N. J. (2015). Low-income fathers’ speech to toddlers during book reading versus toy play. Journal of Child Language, 43(6), 1385–1399. https://doi.org/10.1017/s0305000915000550

Smitt R. (2004). Involved fathering: Expanding conceptualisations of men's paternal caring, Koers, 69(1). 101-120

Tur-Porcar, A. M., Doménech, A., & Mestre, V. (2018). Vínculos familiares e inclusión social. Variables predictoras de la conducta prosocial en la infancia. Anales De Psicología, 34(2), 340. https://doi.org/10.6018/analesps.34.2.308151

Weissberg, L. (2011). Das Unbewusste der Bundesrepublik. Alexander Mitscherlich popularisiert die Psychoanalyse. Zeitschrift Für Ideengeschichte, 5(3), 45–63. https://doi.org/10.17104/1863-8937-2011-3-45

Cabrera, N. J. (1999). Perspectives on Father Involvement: Research and Policy and commentaries. Social Policy Report.