Το Ψέμα ως Μέσο Διαπαιδαγώγησης: Κέρδος ή Ζημιά στη Σχέση με το Παιδί

Στην καθημερινότητα πολλοί γονείς καταφεύγουν σε μικρά ή μεγάλα ψέματα για να πετύχουν τη συμμόρφωση του παιδιού. Από το «θα μακρύνουν τα μαλλιά σου αν το φας» μέχρι το «θα σε κλέψουν αν φύγεις μακριά», οι φράσεις αυτές μοιάζουν αθώες ή ακόμα και χρήσιμες τη στιγμή που λέγονται. Ωστόσο η συστηματική χρήση τους δημιουργεί βαθύτερες συνέπειες από όσες συνήθως αντιλαμβανόμαστε.

Το ψέμα και η βραχυπρόθεσμη συμμόρφωση

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ψέμα λειτουργεί. Το παιδί πείθεται, συμμορφώνεται και συχνά σταματά μια συμπεριφορά που δυσκολεύει τον γονέα. Όμως η συμμόρφωση αυτή δεν πηγάζει από εσωτερική κατανόηση αλλά από φόβο ή παραπλάνηση. Το παιδί δεν μαθαίνει γιατί πρέπει να φάει ή πώς να μείνει ασφαλές.

Απλώς ακολουθεί την απόλυτη αλήθεια που του μεταφέρει ο γονιός.

Η εμπιστοσύνη σε δοκιμασία

Η σχέση παιδιού και γονέα θεμελιώνεται στην εμπιστοσύνη. Όταν ο γονιός χρησιμοποιεί το ψέμα για να πείσει, το παιδί μαθαίνει ότι ο κόσμος του εξαρτάται από υποκειμενικές ή και ψευδείς πληροφορίες. Στα πρώτα χρόνια αυτό δεν γίνεται αντιληπτό. Όμως όσο μεγαλώνει και αρχίζει να συγκρίνει τις εμπειρίες του με όσα του ειπώθηκαν, συνειδητοποιεί ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Εκείνη τη στιγμή δεν αμφισβητεί μόνο το ψέμα αλλά και τη φερεγγυότητα του γονέα. 

Μακροπρόθεσμες συνέπειες

Η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν με συστηματικά ψέματα από τους γονείς τους έχουν αυξημένες πιθανότητες να δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τους ενήλικες, να υιοθετήσουν και τα ίδια το ψέμα ως στρατηγική και να αναπτύξουν ανασφάλεια απέναντι στον κόσμο. Αυτό συνδέεται με τη θεωρία του Erikson για την πρωταρχική εμπιστοσύνη. Αν η βάση της σχέσης στηρίζεται σε παραπλάνηση, το παιδί μπορεί να οδηγηθεί σε αίσθημα δυσπιστίας που ακολουθεί και τις επόμενες φάσεις της ανάπτυξής του.

Η αλήθεια ως βάση της θετικής διαπαιδαγώγησης

Η γονεϊκότητα δεν χρειάζεται το ψέμα για να είναι αποτελεσματική. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν με απλές και ειλικρινείς εξηγήσεις. Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε «χρειάζεται να φας για να έχεις ενέργεια να παίξεις» ή «όταν βγαίνεις μακριά μπορεί να μην σε δω και να αγχωθώ. Θέλω να μείνεις κοντά μου για να είμαστε ασφαλείς». Με αυτόν τον τρόπο το παιδί κατανοεί την αιτία, δεν φοβάται τον κόσμο και νιώθει ότι ο γονιός του λέει πάντα την αλήθεια.  Η θετική διαπαιδαγώγηση στηρίζεται ακριβώς σε αυτήν την αρχή. Δεν επιδιώκει την άμεση συμμόρφωση αλλά τη μακροπρόθεσμη καλλιέργεια εσωτερικής πειθαρχίας, υπευθυνότητας και εμπιστοσύνης.

Η αλήθεια μπορεί να φέρει πιο αργά αποτελέσματα, όμως είναι το μόνο σταθερό και υγιές θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορεί να χτιστεί η σχέση γονέα και παιδιού. Μια σχέση που δεν στηρίζεται στον φόβο αλλά στη σύνδεση και την αυθεντικότητα.