Τα παιδιά στον ψηφιακό κόσμο

Οι συνέπειες του είδους της γονεϊκής προσέγγισης και ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά

αντιμετωπίζουν τους πιθανούς κινδύνους του διαδικτύου

Τα είδη γονεϊκότητας, δηλαδή “το σύνολο συμπεριφορών ανατροφής” (Βigner et al., 2020),

επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά διαχειρίζονται τα ψηφιακά μέσα και διαμορφώνουν

τις συνθήκες σύμφωνα με τις οποίες θα ανιχνεύουν τους κινδύνους.

Οι αυταρχικοί γονείς χρησιμοποιούν τα μέσα για να ασκήσουν εξουσία και έλεγχο, συχνά

θεωρώντας “πως έτσι ορίζονται καλύτεροι γονείς” (Σπετσιώτου & Ντάβου, 2011). Ωστόσο, αυτοί

οι γονείς με τον εκφοβισμό και την έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας με τα παιδιά τους,

δημιουργούν συνθήκες εξάρτησης των παιδιών από τα μέσα, καθώς “φαίνεται να χρησιμοποιούνται

από τα παιδιά ως εργαλεία που αναπληρώνουν το συναισθηματικό κενό που δημιουργεί η

συγκρουσιακή στάση του γονιού” (Σπετσιώτου & Ντάβου, 2011). Επιπροσθέτως, και στο αποστασιοποιημένο είδος γονεϊκότητας τα παιδιά τείνουν να εθίζονται στο διαδίκτυο αψηφώντας τους κινδύνους διότι οι γονείς δεν είναι ενεργά παρόντες και δεν τα επιβλέπουν κατά τη χρήση ψηφιακών συσκευών, ενώ, λόγω “ασύνδετης στάσης και μη υγιούς αλληλεπίδρασης” (Βigner et al., 2020), μπορεί “η κοινή τους ώρα και δραστηριότητα να περιλαμβάνει χρόνο μέσω οθόνης γεγονός που φανερώνει τη χαμηλή συναισθηματική εμπλοκή” (Σπετσιώτου & Ντάβου, 2011). Από την

άλλη, οι επιτρεπτικοί γονείς επιδιώκοντας τη φιλική σχέση με τα παιδιά, επιτρέπουν την άνευ ορίων

χρήση ψηφιακών μέσων ακόμη κι όταν τα παιδιά δεν είναι αναπτυξιακά έτοιμα. Έτσι, δεν έχουν

καθοδήγηση για κριτική σκέψη αναφορικά με τους κινδύνους. Τέλος, όπως αναφέρεται στην

Quayyum (2023), ο διαλεκτικός γονέας βρίσκεται σε συνεργασία με το παιδί, έχει ενεργό και

ελκυστικό ρόλο στη χρήση διαδικτύου παρακολουθώντας και ρυθμίζοντας τις δραστηριότητες, για

παράδειγμα, μέσω παιχνιδιού, ενισχύοντας το αίσθημα ασφάλειας και τη δεξιότητα επίλυσης

προβλήματος.

Πως οι ψηφιακοί χώρου διαμορφώνουν τη ταυτότητα των παιδιών

Οι ψηφιακοί χώροι έχουν ενταχθεί στην καθημερινότητα των εφήβων διαδραματίζοντας

σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση ταυτότητας. Aρχικά μέσω της “αυτοπαρουσίασης, ο έφηβος δίνει

πληροφορίες για τον εαυτό του ελέγχοντας, όταν θέλει, την εικόνα του” (Perrez-Torres, 2024), ενώ

δύναται να χρησιμοποιήσει και “εικονικές περσόνες σε διαδικτυακά παιχνίδια ρόλων” (Harley et

al., 2020) με σκοπό να μελετήσει πλευρές του εαυτού του. Eπιπλέον, η ταυτότητα διαμορφώνεται

και μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους, άρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν σε

αυτό και, μάλιστα, μεγιστοποιούν το κοινό διάδρασης που σε άλλες συνθήκες είναι πιο

περιορισμένο, ενώ, ταυτόχρονα, υπάρχει η δυνατότητα εύρεσης συνομήλικων με κοινές ανησυχίες

και ενδιαφέροντα. Σε αυτή τη συνθήκη δύναται να αυξάνεται η πιθανότητα θετικής

ανατροφοδότησης, λόγω μεγαλύτερου κοινού με κοινές ανησυχίες και ενδιαφέροντα, και έτσι θα

ενισχύεται και η αυτοεκτίμηση (Perrez-Torres, 2024). Αφετέρου, υπάρχει και ο κίνδυνος σύγκρισης

με εξιδανικευμένα πρότυπα πιο συχνά στα μέσα κι σε αυτήν την περίπτωση θα υπάρξει αντίθετο

αποτέλεσμα (Peters et al., 2021). Tέλος, μέσω της ενεργής παρουσίας στα μέσα κοινωνικής

δικτύωσης, οι έφηβοι απολαμβάνουν την αποδοχή και την αίσθηση του “ανήκειν” (Harley et al.,

2020), απαραίτητο στοιχείο της ταυτότητας.

Επιπλέον, η κοινωνική σύγκριση μέσω των ψηφιακών μέσων συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση ταυτότητας αφού καθημερινά οι εικόνες και τα κατορθώματα των άλλων λαμβάνουν χώρα πολύ κοντά στον έφηβο που χρησιμοποιεί ψηφιακά μέσα. Στο σημείο αυτό, η κατάσταση μπορεί να είναι επιφανειακή μιας και συχνά η σύγκριση γίνεται για λόγους εξωτερικής εικόνας με ελκυστικές φωτογραφίες και χρήση ψεύτικων φίλτρων (Perrez-Torres, 2024). Ωστόσο, μέσω της

“αφομοίωσης” (Perrez-Torres, 2024), οι έφηβοι έχουν δυνατότητες να ταυτιστούν με το καλύτερο και να προσπαθήσουν για αυτό. Αυτή η αλληλεπίδραση με πρότυπα τα οποία μπορούν να είναι από όλον τον κόσμο, ενισχύουν τη δημιουργία ταυτότητας μέσω της μίμησης με κάποιους που θαυμάζουν και ταυτόχρονα τους δίνεται ευκολότερα χώρος για διαφοροποίηση από τον πραγματικό

τους περίγυρο.

Τα παιδιά πειραματίζονται με την ταυτότητά τους

Στην περίοδο της εφηβικής ηλικίας τα παιδιά διαμορφώνουν μεγάλο μέρος της ταυτότητάς

τους διερευνώντας μέρη της προσωπικότητάς τους και του εαυτού τους και δοκιμάζουν αρκετές και

διαφορετικές συμπεριφορές. Αυτή η διαδικασία μεταφέρεται και λαμβάνει χώρα και στον ψηφιακό

χώρο με τα “πειράματα ταυτότητας” τα οποία, πέρα από τα οφέλη, ενέχουν και κινδύνους. Μια

δυσμενής επίπτωση είναι η απουσία “ενοποιημένης αίσθησης του εαυτού λόγω της συνεχούς

πρόσβασης σε εναλλακτικές απόψεις, κάτι που καθιστά δύσκολη τη δημιουργία προσωπικής

στάσης στα πράγματα” (Valkenbourg et al., 2011 στο Harley et al., 2020). Επιπροσθέτως, η έντονη

ενασχόληση με τον πειραματισμό ταυτότητας στον ψηφιακό χώρο και η αίσθηση, αλλά και η

δυνατότητα, να αλλάξει αυτός ο χώρος οποιαδήποτε στιγμή, προκειμένου ο έφηβος να μη βιώσει

την απόρριψη, μειώνουν τις κοινωνικές δεξιότητες, και συνεπώς, και τις κοινωνικές σχέσεις, ενώ

ενισχύουν τον κοινωνικό περιορισμό. Μάλιστα, στην Ιαπωνία έχουν δώσει τον όρο “hikikomori”

σύμφωνα με τους Li και Wong (στο Harley et al., 2020), με τον οποίο περιγράφουν τον απόλυτο

περιορισμό και τη στροφή προς το εσωτερικό. Εξαιτίας αυτών των συνθηκών, λοιπόν, είναι πιο

πιθανό οι έφηβοι να μην μπορούν να οικοδομήσουν σταθερές σχέσεις διότι δεν έχουν ασκηθεί σε

δεξιότητες όπως η επίλυση προβλημάτων και η διαχείριση ματαιώσεων.

Επιπλέον, οι γρήγορες εναλλαγές με τους πειραματισμούς ταυτότητας στον ψηφιακό χώρο,

εμποδίζουν τον έφηβο να περάσει μια περίοδο αναπτυξιακής κρίσης βιώνοντας συναισθήματα,

όπως της απόρριψης και της ματαίωσης, καταλήγοντας πιο εύκολα σε μια δοτή ταυτότητα

σχηματισμένη από εικονικούς, εξ αποστάσεως φίλους, για να παραμένει αρεστός. Όσο αναγκαίος,

λοιπόν, είναι ο ψηφιακός πειραματισμός ταυτότητας, τόσο αναγκαία είναι η εξισορρόπηση με

σχέσεις με φυσική παρουσία.

Λέξεις Κλειδιά

γονεϊκή προσέγγιση, κίνδυνος διαδικτύου, ψηφιακοί χώροι, διεργασία διαμόρφωσης ταυτότητας,

πειράματα ταυτότητας, εφηβεία

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Bigner, J. J., & Gerhardt C. (2020). Σχέσεις γονέα-παιδιού: Εισαγωγή στη γονικότητα. Πεδίο

Harley, D., Morgan, J. & Frith, H. (2021). Η Κυβερνοψυχολογία ως καθημερινή ψηφιακή εμπειρία.

(Επιστ. Επιμ. Α. Γαζή). Παπαζήση

Pérez-Torres, V. (2024). Social media: a digital social mirror for identity development during

adolescence. Current Psychology, 43, 22170-22180. https://doi.org/10.1007/s12144-024-05980-z

Peters, S., Van der Cruijsen, R., Van der Aar, L. P. E., Spaans, J. P., Becht, A. I., & Crone, E. A.

(2021). Social media use and the not-so-imaginary audience: Behavioral and neural mechanisms

underlying the influence on self-concept. Developmental Cognitive Neuroscience, 48 1-8.

https://doi.org/10.1016/j.dcn.2021.100921

Σπετσιώτου, Κ. & Ντάβου, Μπ. (2011). Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ως διαμεσολαβητές της

σχέσης γονέα-παιδιού. Στο Ευ. Κούρτη (Επιμ.), Παιδική ηλικία και μέσα μαζικής επικοινωνίας (Α’

Τόμος). Ηρόδοτος/ΟΜΕΡ

Quayyum, F. (2023). Collaboration between parents and children to raise cybersecurity awareness.

In Proceedings of the 2023 European Interdisciplinary Cybersecurity Conference (EICC ’23).

Association for Computing Machinery. (149-152). https://doi.org/10.1145/3590777.3590802